در دنیای اطلاعات دیجیتال امروز،‌ هر کسی می‌تواند هر اطلاعاتی را روی اینترنت به اشتراک بگذارد. چه‌طور می‌توان بین این همه اطلاعات، مطمئن شد که چه چیزی درست است و چه چیزی غلط؟
اگر بگویم نوعی اختاپوس روی درخت‌های جزایر شمال اقیانوس آرام زندگی می‌کند که در خطر انقراض است چه می‌گویید؟ مسخره است؟ اما یک صفحه اینترنتی برای نجات این موجودات وجود دارد!‌ (این صفحه را ببینید) البته این صفحه به طور عمد برای گمراه کردن دانش‌آموزان در یک مطالعه علمی ایجاد شده، ‌اما به یک واقعیت مهم در دنیای اینترنت اشاره می‌کند: ‌این که هر کسی می‌تواند هر چیزی را روی اینترنت بگذارد!

اینترنت به ما فرصت می‌دهد بدون این که حتی از روی صندلیمان بلند شویم، مطالعه کنیم، ‌جستجو و بررسی کینم و اطلاعات خود را افزایش دهیم. اما اگر قرار باشد هر چیزی را که در اینترنت می خوانیم باور کنیم،‌ احتمالا در این هدف خود ناموفق خواهیم بود. اما در این دنیای اطلاعات دیجیتال امروزی، چه‌طور باید خودمان را از گمراه شدن توسط اطلاعات غلط حفظ کنیم؟ ساینتیفیک‌امریکن چند کلید برای پیدا کردن و انتخاب اطلاعات باکیفیت در اینترنت معرفی کرده که با هم آن‌ها را می‌خوانیم.

1. از مقاله‌های علمی نترسید!

آیا مقاله‌های علمی برای خواندن زیادی سخت هستند؟
می‌توانید یک مقاله علمی را پرینت بگیرید و به آن نگاهی بیاندازید. می‌توانید اصطلاحاتی که زیادی علمی هستند را نادیده بگیرید یا این که بگردید و معنای آن‌ها را پیدا کنید. اگر باز هم خیلی سخت است و شما لازم دارید همه مطلب را درک کنید، ‌می توانید از کسی که در آن زمینه اطلاعات کافی دارد کمک بگیرید. اگر مقاله علمی در حوزه پزشکی است، ‌می‌توانید از یک پزشک کمک بگیرید، ‌اما فراموش نکنید که حتی همه پزشکان هم اطلاعات و مهارت کافی برای خواندن هر مقاله علمی و درک کامل آن را ندارند. بنابراین شاید لازم باشد به نظر یک نفر اکتفا نکنید.

همچنین می‌توانید از یک محقق که می‌شناسید بپرسید یا این که باز به سراغ اینترنت بروید و از طریق آن، ‌از محققین بپرسید که مقاله در واقع چه می‌گوید. همچنین می‌توانید از امکان پرسیدن در برخی سایت‌های اینترنتی استفاده کنید، ‌سوال خود را به اشتراک بگذارید و جواب‌های دیگران را ببینید. حتی در برخی سایت‌ها می‌توانید با دانشمندان ارتباط مستقیم برقرار کنید. در برخی سایت‌ها می‌توانید به طور مستقیم از یک پزشک،‌ یا متخصص در زمینه‌های دیگر سوال بپرسید. حتی ممکن است بتوانید از خود نویسندگان مقاله بپرسید. بالای مقاله یا اطلاعات مربوط به انتشار آن را ببینید، ‌به احتمال زیاد آدرس ای‌میلی از نویسندگان ذکر شده است. محققین معمولا از این که ببینند کسی به مطالعه‌شان علاقمند شده و در مورد آن سوال می‌پرسد، ‌خوشحال می‌شوند.

چرا باید از مقاله‌های علمی استفاده کنیم؟
مقالات علمی بهترین منابع روی اینترنت هستند. در این مقالات از روش‌های تجربی و آماری مشخص برای ارتقای اعتبار مدارک و شواهد استفاده می‌شود. برای مثال، می‌توانند با اطمینان بیشتری در مورد علت یک پدیده حرف بزنند، ‌چون شرایطی را فراهم می‌کنند که در یک بازه زمانی واحد،‌ اغلب فاکتورهای موثر، ‌به جز یکی، ‌ثابت بمانند. بنابراین تاثیر آن یک فاکتور متغیر مشخص‌تر خواهد بود. به علاوه در این مطالعات، اغلب یافته‌ها بارها و بارها تکرار می‌شوند و جنبه‌های مختلف طراحی مطالعه به طور تصادفی تغییر می‌کنند تا هر گونه احتمال شانسی بودن نتایج کم شود.

همچنین مقاله‌های علمی معمولا بازنگری می‌شوند. یعنی دانشمندان دیگر محتوای مقاله را ارزیابی می‌کنند. ناشر در نهایت بر اساس داوری سایر دانشمندان و البته نظر خودش تصمیم می‌گیرد که مقاله ارزش منتشرشدن دارد یا نه.

بدین ترتیب، اغلب می‌توان مطمئن بود که اطلاعات منتشر شده در این مقالات قابل اعتمادند. با این حال، ‌همیشه هم این طور نیست. با همه این مراحل، ‌باز هم ممکن است یک مقاله ضعیف منتشر شود. حتی معتبرترین مجلات هم گاهی اشتباه می‌کنند. برای این که فریب نخورید، ‌مهارت‌هایی وجود دارد.

چه‌طور مقاله علمی مناسب را پیدا کنم؟
گوگل‌اسکولار (Google scholar) به شما امکان جستجو در مقاله‌های علمی را می‌دهد. این ابزار واقعا قدرتمند است. وقتی می‌خواهید به دنبال یک مقاله بگردید،‌باید چند نکته را در نظر بگیرید تا گمراه نشوید و اطلاعات غلط نگیرید:

اول این که به جستجویتان کلمه مرور (review) را هم اضافه کنید. مقالات مروری، ‌نه همه، اما اغلب مقالاتی که در زمینه مورد نظر شما منتشر شده‌اند را به طور خلاصه در خود دارند. گاهی حتی مقالات را با هم مقایسه کرده و نظر نویسنده مقاله در مورد سایر مقالات را هم ذکر کرده است.

دوم این که اگر مقاله مروری تازه‌ای در مورد موضوع مورد علاقه شما وجود ندارد،‌ بین 10 تا 50 نتیجه اول جستجو را به صورت یک لیست کنار هم بگذارید و خودتان یک مرور کوتاه روی آن‌ها داشته باشید. می‌پرسید چه‌طور می‌توان این همه مقاله را خواند؟ خب در واقع قرار نیست همه آن‌ها را بخوانید. اول عنوان‌ها و چکیده‌‌ها را بخوانید. چکیده‌ها (abstract) خلاصه‌ای مختصر و مفید از آن چه در مقاله عنوان شده را در اختیار شما می‌گذارند. خواندن همین چکیده‌ها به شما مقدار زیادی اطلاعات و دید می‌دهد.

همچنین می‌توانید مقالات جدیدتر را ببینید. در گوگل‌اسکولار می‌توانید جستجوی خود را به چند سال خاص محدود کنید. مثلا اگر اطلاعات یک،‌ دو یا پنج سال اخیر را بگیرید، ‌به احتمال زیاد به مقالات جدیدی می‌رسید که در خود خلاصه‌ای از مقالات گذشته را هم دارند.

به طور کل، چکیده‌ها در دسترس عموم هستند. البته مقالاتی هم وجود دارند که در اختیار همه قرار نمی‌گیرند. گوگل‌اسکولار شما را به مقاله‌هایی می‌رساند که متن کامل آن‌ها برای بازدید همه آزاد است. بنابراین با این ابزار ممکن است برخی مقالات را از دست بدهید. می‌توانید از روش‌های دیگر، مثل پرسیدن از یک دوست،‌ به اشتراک گذاشتن خواسته‌تان روی سایت‌های اینترنتی، ‌یا ای‌میل زدن به نویسنده استفاده کنید. در همه این راه‌ها، ‌یک نفر متن مقاله را برای یک نفر دیگر ای‌میل می‌کند، ‌بنابراین، از نظر کپی‌رایت هم مشکلی به وجود نمی‌آید. می‌توانید از کتابخانه‌های دانشگاه‌ها هم استفاده کنید. برخی دانشگاه‌ها امکان دسترسی به مقاله‌های بیشتر را دارند.

2. همه وب‌سایت‌های اینترنتی مثل هم ساخته نشده‌اند

آیا روی صفحه‌های عادی هم می‌توان اطلاعات قابل اعتمادی یافت؟
استفاده از وب‌سایت‌های اینترنتی درست مثل صحبت کردن با دوستان است. همه ما دوستانی داریم که اطلاعات بالایی دارند و می‌توانیم روی حرف آن‌ها حساب کنیم. از سوی دیگر،‌ همه ما دوستانی داریم که اغلب اطلاعات غلطی به ما می‌دهند! اما این مطلق نیست. ممکن است  از دوستانمان اطلاعاتی را بگیریم که ترکیبی از درست و غلط هستند. اطلاعات درست ممکن است با تصورات و فرضیات دوستان ما ترکیب شوند و به ما برسند. اغلب مردم می‌دانند که باید در مورد آن‌چه از دوستشان شنیده‌اند محتاط باشند،‌ خب در مورد سایت‌های اینترنتی هم باید همین کار را کرد! با این حال هنوز راه‌هایی وجود دارد که بتوانید اطلاعات درست را از اطلاعات گمراه‌کننده تشخیص دهید.

یادتان باشد سایت‌های تبلیغاتی که می‌خواهند کالایی را به شما بفروشند قابل اعتماد نیستند. آن‌ها در مورد مشکلات کالایی که تبلیغ می‌کنند چیزی به شما نخواهند گفت. شاید با استفاده از این سایت‌ها بتوانید کالاهای مختلف را با هم مقایسه کنید، اما در مورد هر ادعایی باید حسابی مشکوک باشید. فراموش نکنید که آن‌ها می‌خواهند شما را متقاعد به خرید کنند. هدف یک سایت تبلیغاتی همین است، ‌نه این که به شما آموزش بدهد یا اطلاعات شما را بالا ببرد.

به وب‌سایت‌هایی که از طرف یک شرکت یا گروه سیاسی یا مانند آن‌ها تامین مالی می‌شوند هم باید شک کنید. آن‌ها هم درست مانند شبکه‌های تبلیغاتی، ‌قصد دارند چیزی را به شما ارائه کنند و شما را متقاعد کنند آن را بپذیرید. شاید در این موارد، یک باور یا فکر به جای یک کالای فیزیکی به شما ارائه شود. صفحه درباره ما (about us) را چک کنید تا ببینید که چه شخص یا گروهی حامی یا صاحب این وب‌سایت است. شما به احتمال زیاد می‌توانید در وب‌سایت‌های علمی وابسته به دانشگاه‌های معتبر،‌ برخی خبرگزاری‌های مستقل،‌ وب‌سایت گروه‌های غیرانتفاعی که با هدف آموزش به راه افتاده‌اند و برخی سایت‌های رسمی (البته نه سایت‌های وابسته به اشخاص خاص مانند سیاستمداران) ‌اطلاعات خوبی پیدا کنید.

به این مجموعه می‌توان مجلات آنلاین، وب‌لاگ‌ها و سایتی مانند ویکی‌پدیا را هم اضافه کرد. همه این‌ها باارزشند. لزوما نمی‌توان گفت که همه وب‌لاگ‌ها کاملا شخصی هستند و اطلاعات غیرقابل اعتمادی دارند. در دنیای امروز برخی وب‌لاگ‌نویس‌ها ژورنالیست‌های خوبی هستند و برخی وب‌لاگ‌ها تحت‌نظر ناشرین معتبر منتشر می‌شوند.

با این حال، بین وب‌لاگ‌نویس‌ها تنوع زیادی وجود دارد که تا حدی اعتبار محتوای وب‌لاگ‌ها را مشکوک‌تر می‌سازد. به طور کل، کسی روی محتوای وب‌لاگ‌ها نظارت نمی‌کند. با این حال بد نیست نگاهی به بخش نظرات بیاندازید و نظراتی که دیگران داده‌اند را بخوانید، ‌نظرات آن‌ها می‌تواند گاه اطلاعات خوبی به شما بدهد. در دنیای علم، وب‌لاگ‌نویس‌های معتبری وجود دارند که نوشته‌هایشان منبع معتبری محسوب می‌شود و سر زدن به نوشته‌های آن‌ها از بسیاری اطلاعت رسانه‌ای دیگر بهتر است. برای نمونه می‌توانید به این وب‌سایت‌ها سری بزنید:‌ ResearchBlogging.org، Scienceblogging.org و ScienceSeeker.org

اطلاعات سایت ویکی‌پدیا (Wikipedia) هم خیلی ارزشمند است. با این حال یادتان باشد که هر کسی می‌تواند روی ویکی‌پدیا اطلاعات بگذارد یا اطلاعات دیگر را ویرایش کند. در واقع این سایت به وسیله گروه انبوهی از مدیران و نویسندگان و ویراستاران اداره می‌شود. به علاوه ویکی‌پدیا صفحاتی دارد که منابع خوبی ندارند یا اطلاعات ضعیفی دارند که خود ویکی‌پدیا هم با علامت هشدار این موضوع را به شما گوشزد می کند. رویکردهای مختلف در کنار هم می کوشند اعتبار کلی ویکی‌پدیا را حفظ کنند. حتی قبل از این اقدامات هم ویکی‌پدیا از نظر اعتبار در حد بریتانیکا انسایکلوپدیا دانسته شده بود. به هر حال،‌ در اغلب موارد می‌توانید به ویکی‌پدیا اعتماد کنید. شاید برخی صفحات نیاز به بازنگری داشته باشد،‌ اما می‌توانید به هشدار روی صفحه توجه کنید.

3. واقعیت‌ها را چک کنید

از کجا بدانیم که تکه‌ای از اطلاعات معتبر است؟
به طور کلی،‌ صفحاتی که منابع بیشتری دارند یا به وب‌سایت‌های بیشتری لینک داده شده‌اند،‌ یا این که متعلق به سازمان‌هایی هستند که سوگیری کم‌تری دارند، ‌اطلاعات بهتری در اختیار شما خواهند گذاشت. به هر حال بهتر است اطلاعاتی که از وب‌سایت‌های مشکوک یا وب‌سایت‌های شخصی و وب‌لاگ‌ها می‌گیرید را با وب‌سایت‌های معتبرتر،‌ گوگل‌اسکولار، ‌یا وب‌سایت‌های چک کردن واقعیت‌ها، چک کنید.

وب‌سایت‌های چک کردن واقعیت، ادعا دارند که در مورد شایعات اخیر اینترنتی یا اظهارات افراد معروف مثل سیاست‌مداران ارزیابی بدون سوگیری دارند. برای نمونه می‌توانید این دو سایت را ببینید:‌ factcheck.org و snopes.com. این وب‌سایت‌ها راهی عالی برای چک کردن واقعیت ای‌میل‌هایی که ادعا می‌کنند برای یک کودک فقیر پول جمع می‌کنند یا ای‌میل‌هایی است که ابزارهای عجیب و غریب به شما پیشنهاد می‌کنند. در این موارد می‌توانید از کمک آنلاین متخصصین هم بهره بگیرید. در مجموع،‌ هر چه منابع بیشتری به شما بگویند که اطلاعات خاصی درست است،‌ بیشتر می‌توانید به آن اطلاعات اعتماد کنید و البته برعکس!